Uyuz; ‘Sarcoptes scabiei var Hominis’ adı verilen akarın (böcek) neden olduğu bir hastalıktır. Gözle görülemeyen ancak mikroskopla seçilebilen uyuz akarları insan derisinde tüneller açarak hastalığa neden olur. Uyuzun son zamanlarda göçmenlerle, ilaç direncinde, cinsel yolla bulaşan hastalıklarda ve bağışıklığı baskılanmış yaşlı hasta sayısında yaşanan artışla yaygınlaştığına dikkat çeken Dermatoloji Uzmanı Prof. Dr. Burhan Engin, bu konuda bilinmesi gerekenleri şöyle açıkladı:
Prof. Dr. Burhan Engin
Nasıl bir hastalıktır?
Sarcoptes Scabiei var.Hominis beyazımsı kahverengi, sekiz bacaklı bir akardır. Dişi akarlar erkek akarlardan daha büyüktür ve yaklaşık 0,4 x 0,3 mm boyutlarındadır. Çiftleşmeden sonra dişi akarlar, deri hasarına neden olan parçalayıcı enzimler salgılayıp, kolayca deriye girerler. Dişi akarlar yuvayı genişletmeye devam eder ve 4-6 hafta sonra ölmeden önce günde iki ila üç yumurta bırakır. Larvalar 3-4 gün içinde yumurtadan çıkar. Uyuz derimizle sınırlı bir hastalıktır. Klasik uyuz hastalarında derideki akar yükü genellikle düşüktür, ilk atak sırasında ortalama 10 ila 15 akarla sınırlıdır ve daha sonraki enfeksiyonlarda bu sayının yaklaşık yarısı kadardır.
Sadece öz bakımı düşük insanlarda mı görülür?
Hayır. Uyuz dikkat edilmediği durumlarda bulaşma riski yüksek bir hastalıktır. 15 dakika gibi kısa sürede deri teması ile bulaşabilir. Örneğin sosyal temasın olduğu durumlarda dans etmek, sarılmak ve aynı yatakta uyumak gibi durumlarda bulaşabildiği için bu kişinin hijyeni düşük anlamına gelmez. Uyuzun bulaşması genellikle aile üyeleri arasında meydana gelebileceği gibi doğrudan ve uzun süreli deriden deriye temas yoluyla meydana gelebilir. Gündelik deri temasının bulaşmaya neden olması çok nadirdir. Klasik uyuzlu bir kişinin kullandığı fomitler (örneğin giysi, yatak örtüsü veya diğer nesneler) yoluyla bulaşma nadirdir. Bununla birlikte, parazit yükünün çok daha yüksek olması nedeniyle, kabuklu uyuz (Norveç uyuzu) ortamında fomit bulaşmasının meydana gelme olasılığı daha yüksektir.
Aile bireyleri ne yapmalı?
Uyuz tanısı alındığında aynı sosyal çevreyi paylaşan tüm kişiler aynı anda tedavi almalıdır yoksa döngü kırılmadığı için bulaş riski her zaman olacaktır. Uyuz bulaştıktan sonra kaşıntı ve deri bulguları 4-6 hafta sonra ortaya çıkmaktadır. Ailede herkesin aynı zaman zarfında tedavi alması bulaş-hastalık-konak zincirini kırmaktaki en önemli unsurdur.
Hangi belirtiler şüphe uyandırmalıdır?
Kaşıntı yapan çok sayıda neden vardır. Alerjenler, irritanlar, gıdalar ve ilaçlar gibi çoğu etmen kaşıntı yapabilir. Ancak uyuzda özellikle geceleri uykudan uyandıran kaşıntı en önemli belirtidir. Bunun dışında göbek çevresi ve ellerde yoğun kaşıntı uyuz işareti olabilir.
Evcil hayvanlardan bulaşır mı?
Uyuz akarı zorunlu insan parazitidir. Tüm yaşam döngüsü insanda geçmektedir. Gerçek uyuz akarı hayvanlardan insanlara bulaşmaz. Hayvan uyuzlarından sorumlu olan uyuz akarları farklı alt türlere aittir ve genellikle insanlarda çoğalamazlar. Bu tür akarlara karşı reaksiyonlar genellikle kendi kendini sınırlar ve etkilenen hayvanla temasın kesilmesi durumunda düzelir.
Kıyafetler kaç derecede yıkanmalı?
Uyuz akarı 20 derecenin altında hareket edemez, deriyi delemez ve 34 derecede çevre ısısına bağlı olmaksızın yaşam süresi 24 saatin altına düşer. Dış ortam 55 derecenin üzerinde ise hızla ölür. Dolayısıyla kıyafetleri 60 derecede yıkamak gerekir.
Kaşıntı baskılayıcı ilaçlar fayda sağlar mı?
Hayır. Uyuz bir hastalıktır ve onun işaretlerinden biri kaşıntıdır. Sadece kaşıntıya yönelik tedaviler etkisiz kalacaktır.
Tedavide krem ve karışımlar yeterli olur mu?
Uyuz tedavisinde eskiden karışımlar ve losyonlar yeterli iken artık buna kısmi direnç geliştiği için bazı hastalarda sistemik ilaçlara gereksinim duyulmaktadır.
Uyuz akarı oda sıcaklığında uzun süre yaşayabilir mi?
Hayır. Tipik koşullarda (oda sıcaklığında ve ortalama nemde), akarlar bir konakçının dışında 24 ila 36 saat boyunca hayatta kalabilir. Hayatta kalma süreleri, yüksek neme sahip daha soğuk koşullarda daha uzun olabilir.
